در سالهای اخیر، در خارج از ایران کتابها و نشریات، اطلاعیه هاواسناد فرهنگی و سیاسی بسیاری به زبان فارسی  و زبانهای دیگر در باره ایران نشر میشود. بخش عظیمی از این انتشارات به ادبیات خلاقه یعنی شعر، داستان ، نمایشنامه و نقد ادبی اختصاص دارد. بخش مهم دیگر به مسایل عام فرهنگی ، تاریخی ، سیاسی و اجتماعی ایران مربوط میشود.

 رانیانی که در خارج از کشور زندگی میکنند، به آسانی نمی توانند از آنچه که در نقاط مختلف جهان منتشر میشودبا خبر شوند. و اگر هم با خبر شوند، دسترسی به آنها کار آسانی نیست. اگر امروز مرکز و یا نهادی برای جمع آوری این میراث معنوی ایرانیان در خارج از کشور بوجود نیاید، بیم آن میرود که بسیاری از این کتابها و نشریات به مرور زمان نابود شوند ونشانی از آنها باقی نماند. پس حفظ و حراست از این میراث معنوی، کتابها، نشریات، اسناد و مدارک فرهنگی و سیاسی، وظیفه ای ملی است. از سویی دیگر بیشتر کتابها و نشریاتی که در ایران نشر میشود به خارج از کشور نمیرسد واگر هم برسد، بسیاری از ایرانیان قدرت خرید آنها را ندارند.

 برای اینکه شرایط مناسبی فراهم شود که ایرانیان علاقمند بتوانند به آسانی به کتابهای مورد علاقه شان دسترسی بیابند و نیز نشریات و کتابهایی که به صورت پراکنده در نقاط مختلف دنیا منتشر میشود، چاره ای نداریم جز آنکه به تاسیس  کتابخانه و مراکز اسناد اقدام کنیم.

نقش پر اهمیت این نوع کتابخانه ها

 این نوع کتابخانه ها ومراکز اسناد هم میتواند مورداستفاده عموم قرار گیرد، یعنی گروههای مختلف مردم از آنها استفاده کنند و به  کتابها و نشریات موردعلاقه خود دسترسی داشته باشند و هم میتواند مراکز تحقیقی برای ایرانشناسی و تاریخ و فرهنگ ایران باشد. چنانکه کتابخانه مطالعات ایرانی هم اکنون ، مرکزی است برای رجوع محققان و محلی است برای مطالعه افراد علاقمند.

 منابع تحقیقی چنین کتابخانه هایی میتواند مورد رجوع خارجیانی هم باشد که به فرهنگ ایران عشق می ورزند. مهمتر از همه ایرانیان و محققان ایرانی که از ایران به خارج میآیند، میتوانند از کم وکیف میراث فرهنگی خارج از کشور مطلع شوند وبه منابع و مآخذ مورد نیاز خود دسترسی یابند.

کتابخانه مطالعات ایرانی هم اکنون مورد رجوع بسیاری از محققان ایرانی است که از نقاط مختلف دنیا برای دسترسی به منابع مورد نیازشان به کتابخانه مراجعه میکنند یا از طریق مکاتبه،  اطلاعات مورد نیازشان را بدست می آورند.

تاسیس و افتتاح کتابخانه مطالعات ایرانی

 ضرورتهای یاد شده ، جمعی از ایرانیان فرهنگدوست را بر آن داشت تا به تاسیس کتابخانه ی در لندن اقدام کنند. گر چه امکانات اولیه بسیار محدود بود،اما سرانجام با اجاره محلی کوچک در منطقه اکتون لندن و با 2500 جلد کتاب و نشریه، کتابخانه مطالعات ایرانی تاسیس و رسما در تارخ 16 نوامبر 1991 (25 آبان 1370) در حضور جمع کثیری از ایرانیان فرهنگدوست افتتاح شد.

هیات موسس و هیات امنای کتابخانه مطالعات ایرانی

 هیات موسس کتابخانه مطالعات ایرانی عبارتند از : آقایان خلیل محلوجی، دکتر همایون کاتوزیان، حبیب الله جوربندی، محمود کیانوش، دکترماشاالله آجودانی و خانمها فرزانه محلوجی و مژگان فرزانه قایمی. هیات امنای کتابخانه مطالعات ایرانی عبارتند از : آقایان دکتر گوئل کهن، دکتر همایون کاتوزیان، حبیب الله جوربندی، دکتر نامدار بقایی یزدی، حسین پوراسکندری، دکتر ماشاالله آجودانی و خانم مژگان فرزانه قائمی. ذکر نام هیات امنا و هیات موسس به این معنا نیست که نقش پر ثمر دیگر هموطنان ما در تاسیس و استمرار این کار فرهنگی نادیده گرفته شود. بسیاری از ایرانیان آزاده با اهدا کتاب، با کار داوطلبانه و با کمکهای مالی درخشان، هم در تاسیس کتابخانه و هم در استمرار کار ان نقش مهم و موثر داشته اند.

منابع مالی کتابخانه

 کتابخانه مطالعات ایرانی تاکنون هیچ کمکی از هیچ دولتی و سازمانهای وابسته به آنها و شهرداریهای محلی دریافت نکرده است. تمام مخارج آن با همت و یاری ایرانیان آزاده فرهنگدوست تامین شده است. افراد بسیاری با کمکهای مالی درخشان به استقلال کار این نهاد فرهنگی یاری رسانیده اند. کمکهای مالی به کتابخانه فاقد هر نوع قید و شرط است. اسامی افراد و سازمانهای فرهنگی که به کتابخانه کمک مالی کرده اند به ترتیب الفبا در فهرستی تنظیم و در محل کتابخانه برای اطلاع عموم نصب شده است. در این فهرست اسامی کسانی که از 5 پوند تا فی المثل 50000 پوند به کتابخانه کمک کرده اند، ضبط شده است.

استقلال کتابخانه

 کتابخانه مطالعات ایرانی هیچگونه وابستگی مالی، سیاسی، فرهنگی یا مذهبی به هیچ نهاد یا گروه یا جریان خاصی ندارد. هر کس با هر عقیده و مرام و مذهب و از هر نژاد و گروه، آ زاد است که از کتابخانه استفاده کند. کتابخانه به مفهوم واقعی آن محلی است برای برخورد عقاید و آرا متفاوت: از رساله خمینی و انقلاب سفید شاه گرفته تا کتابها و نشریات گروهها و سازمانهای سیاسی مختلف، در کنار هم در دسترس همگان است. در جمع آوری منابع تحقیقی و کتابهای تحقیقی نیز این سیاست بیطرفی ملاک کار است. به زبان ساده هیچ حب و بغض یا سانسوری در تهیه منابع در کار نیست.

خرید محل مستقلی برای کتابخانه

هنوز دو سال از تاسیس کتابخانه نگذشته بود که با کمکهای مالی بسیار درخشان عده ای از ایرانیان وطن دوست، کتابخانه موفق شد ساختمانی را به مساحت 400 متر مربع و به مبلغ 215000 پوند در محله اکتون به نام کتابخانه مطالعات ایرانی خریداری کند. پس از تعمیرات و تزیینات محل جدید، کتابخانه در 9 اپریل 1994 (فروردین 1373) با حضور جمع کثیری از ایرانیان فرهنگدوست رسما افتتاح شد. در همین شب، مجسمه های فردوسی، خیام، ابن سینا، نیما یوشیج، صادق هدایت، فروغ فرخزاد و پروین اعتصامی که به همت استاد محمود محمدی، مجسمه ساز هنرمند ایرانی، برای محل جدید کتابخانه ساخته شده اند، در معرض دید همگان قرار گرفت. حضور این مجسمه ها به فضای فرهنگی کتابخانه جلوه خاصی بخشیده است.

امکانات کتابخانه مطالعات ایرانی

 در حال حاضر بیش از سی هزار جلد کتاب و نشریه و اسناد فرهنگی و سیاسی در محل کتابخانه برای استفاده فرهنگی و سیاسی در محل کتابخانه برای استفاده عموم نگهداری میشود. بیشتر این کتابها و نشریات به زبان فارسی است. اما کتابخانه با جمع آوری کتابها و نشریات مختلفی به زبانهای دیگر در باره ایران، بر غنای کار خود افزوده است.

 گرچه کار اصلی کتابخانه جمع آوری منابع، اسناد و مدارک مربوط به تاریخ، ادبیات و فرهنگ ایران است، اما کتابخانه تلفیقی است از یک کتابخانه تخصصی و عمومی، به همین جهت هم محققان میتوانند در زمینه های یاد شده استفاده کنند، و هم مردم علاقمند میتوانند با مراجعه به کتابخانه به کتابهای مورد علاقه شان دسترسی یابند.

بخش کتابهای کودکان و نو جوانان نیز یکی از بخشهای غنی کتابخانه است که سعی میشود روز به روز بر وسعت و غنای آن افزوده شود.

 در بخش آرشیو کتابخانه، نشریات، اسناد و مدارک، اطلاعیه های سیاسی و فرهنگی و جزوه های آماری مختلف نگهداری میشود که برای کار و تحقیق در زمینه تاریخ معاصر ایران واجد ارزش بسیاری است.

 یکی دیگر از اقدامات کتابخانه جمع آوری و خرید منابع و کتابهای کمیاب و نادری است که در دویست سال اخیر به زبانهای خارجی در باره ایران و فرهنگ ایران منتشر شده است و دسترسی به آنها در کتابخانه های دیگر به آسانی امکان پذیر نیست. 

همچنین کتابخانه دارای یک بخش صمعی و بصری است.